Fiyat ekonominin gerçeklerinden biri olan enflasyon, 7’den 70’e herkesin ilgilendiği ekonomik kavramlardan birisidir. Enflasyon nedir ve Enflasyon Nasıl Hesaplanır sorusu son zamanlarda oldukça araştırılıyor. Özelliklerde haberlerde yıllık enflasyon, aylık enflasyon gibi kavramlar sıkça karşımıza çıkar ve ekonominin durumu hakkında bilgi verirken alım gücünde, maaşlara yapılacak zamların hesaplamasında önemli rol oynar.
Enflasyon oranını hesaplamak için farklı kurumlar bu konuda gerekli çalışmaları yapar ve buldukları sonuçları kamuoyuyla paylaşırlar. Bu konuda bilmeniz gereken her türlü kavram ve enflasyon hesaplama kriteri bu yazıda. Şimdi sizlere Enflasyon nedir ve Enflasyon nasıl hesaplanır gibi soruları cevaplayacağız.
Enflasyon Nedir?
Enflasyon, kelime anlamı olarak satışta olan her türlü malın, arz-talep dengesinin talep yönüne doğru kaymasıyla olan artış demektir. Kelimenin aslı Latinceden gelen “inflare” kelimesidir, bu da “şişme” anlamına gelir ki, buradan enflasyonun bir ülkede satışta olan malların fiyatındaki şişmenin ortalaması olduğu söylenebilir.
Enflasyon Nedenleri
Enflasyon ağırlıklı olarak ekonomi kaynaklı bir hadisedir. Bir ülkenin aylık ve yıllık enflasyon rakamları ekonomik, siyasi ve toplumsal faktörler tarafından belirlenebilmektedir.
- Enflasyonun belirlenmesindeki temel etkilerden biri reel milli gelirdeki değişimdir. Eğer reel milli gelirdeki artış ülkede mevcut olan toplam paranın artışına hemen hemen denk bir oranda ise enflasyon düşük olacaktır. Ancak bu oranlar arasındaki farkın fazla olması, ya da reel milli gelirdeki azalma enflasyonu yükseltecektir.
- Arz-talep dengesindeki değişim enflasyonu etkiler. Bir malın arzında azalma olurken o mala olan talep sabit kalırsa enflasyon yüksek olacaktır. Aynı durum o mala olan talep artarken o malın arzı sabit kalırsa da yaşanacaktır.
- Sanayi çalışanlarının katıldığı grevler, nüfus artışı, nüfus dağılımındaki değişim gibi sosyal durumlar, milletler arası anlaşmalar ve savaş gibi siyasi durumlar da enflasyon üzerinde söz sahibi olan etmenlerdendir.
Önemli Enflasyon Kavramları
Enflasyon konusu konuşulduğunda bu konuda önemli olan bazı kavramlar mevcuttur.
- Enflasyon farkı: Beklenenden yüksek çıkan 6 aylık enflasyon değerleri sonucunda çalışan ve emeklilerin aldığı ekstra ödenektir.
- Ilımlı Enflasyon: Yıllık fiyat artış hızının nispeten düşük olduğu (%5 civarı) durumdur.
- Kronik Enflasyon: Fiyat artış hızının %10 ve üstü olduğu durumdur.
- Hiperenflasyon: Fiyat artış hızının (yıllık) %50 ve üstü olduğu durumdur.
- Dezenflasyon: Aylık ya da yıllık enflasyonun bir önceki aya ya da yıla göre düşmesi durumudur.
- Deflasyon: Enflasyonun sıfırın altında olduğu durumdur.
Bu kavramları öğrendikten sonra asıl merak edilen konulardan birisi enflasyon nasıl hesaplanır sorusunun cevabıdır.
Enflasyon Nasıl Hesaplanır?
Enflasyon hesaplama işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan iki iyi bilinen indeks bulunmaktadır. Bunlar TÜFE, yani Tüketici Fiyat Endeksi ile ÜFE, yani Üretici Fiyat Endeksi olarak bilinir. Piyasaya ve elde edilmeye çalışan verilere göre farklı indeksler de kullanılabilmektedir.
- Üretici Fiyat Endeksi, bir ülkede satılan malların üretim işlemi bittikten sonraki fiyatı üzerinden ilerler.
- Halkın asıl ilgilendiği indeks olan Tüketici Fiyat Endeksi, tüketim mal ve hizmetlerinin fiyatları üzerinden ilerler.
Üretici Fiyat Endeksi hesaplanırken, Tüketici Fiyat Endeksinde hesaba katılan vergiler kapsam dışı bırakılır (KDV dahil), yani sadece vergisiz satış fiyatlarındaki değişimler hesaplanır. Üretici Fiyat Endeksi buna ek olarak sadece belirli sektörler üzerinden uygulanmaktadır; bunlar sırayla tarım, avcılık, ormancılık, balıkçılık, madencilik ve taş ocakçılığı, imalat sanayi ile elektrik, gaz ve su sektörleridir.
D1 = Başlangıç Dönem Fiyat Endeksi ve D2 = Son Dönem Fiyat Endeksi olmak üzere, enflasyonun hesaplanmasında kullanılan genel formül şu şekilde ifade edilebilir:
(D2-D1)/D1 * %100
Yani örneğin D1 = 10 ve D2 = 11 olan bir senaryoda (11-10)/10 * %100 = 1/10 * %100 = %10 enflasyon görülecektir. Bu örnek için elde edilen oran kronik enflasyon sınıfına girer.
